Het stakingsrecht

Het recht op staken en hoe het in de praktijk wordt gebracht, staat momenteel meer dan ooit ter discussie. Vanuit verschillende invalshoeken worden argumenten vóór en tegen de huidige vormen van collectieve actie naar voren gebracht. Helaas ontbreekt het vaak aan een degelijke onderbouwing of zijn de standpunten gebaseerd op onjuiste informatie. De ACLVB is van mening dat je pas een goed doordacht standpunt kunt innemen als je voldoende begrip hebt van de oorsprong en de inhoud van het onderwerp.

Wanneer staakt men? 

Als het overleg tussen werkgever en werknemer vastloopt of zelfs helemaal ontbreekt, terwijl er een belangrijk onderwerp voor de toekomst van de werknemers besproken moet worden (denk aan wijzigingen in arbeidsuren, sluiting van een afdeling, verbetering van de werkomstandigheden, enz.), is staken het uiterste en enige middel dat werknemers en hun vertegenwoordigers hebben om de onderhandelingsbalans tussen werkgever en werknemer te herstellen. Door het stakingsmiddel in te zetten, worden beide partijen uiteindelijk gedwongen terug te keren naar de onderhandelingstafel, waardoor het evenwicht tussen de twee 'machten' wordt hersteld.

Een werkgever is de baas over wat je doet op het werk, niet over jou als persoon. Dus hier komt het punt dat vaak verkeerd begrepen wordt: als je aan het werk bent, krijg je betaald. Als je staakt, werk je simpelweg niet en krijg je dus ook geen loon. Waarom staken mensen dan? Het draait om een soort economische druk op de baas. Ze willen laten zien dat de werknemers echt wel essentieel zijn voor het succes van het bedrijf. Ja, de werknemer heeft werk dankzij de baas, maar de baas heeft ook betere resultaten dankzij de werknemer. Een staking herinnert de baas eraan wat er gebeurt als die belangrijke factor ontbreekt. En dat stakingsrecht? Europa ziet dat als een basisrecht. Het is niet alleen een manier om stil te protesteren; het is een manier om druk uit te oefenen, een soort kracht die werknemers hebben ten opzichte van de baas. Het laat de baas weten dat de werknemers serieus genomen willen worden en begrepen willen worden als onmisbaar voor het bedrijf.

Staken, werkt dat?

We keren terug in de geschiedenis!

Tussen het einde van de 19e eeuw en het begin van de 20 ste eeuw vonden er verschillende stakingen plaats.

• Op 18 maart 1886 kwamen deelnemers van twee betogingen in Luik samen: één ter herdenking van de Parijse Commune en de andere van mijnwerkers uit Jemeppe. De onrustige betoging breidde zich uit naar 10.000 stakende mijnwerkers en verspreidde zich snel naar andere regio's, met uiteindelijk 100.000 stakers op 1 april. Harde repressie van de autoriteiten leidde tot dodelijke slachtoffers. De stakingsgolf zorgde voor een reactie van het geschrokken Parlement. Ze besloten een commissie op te richten om de leef- en werkomstandigheden van arbeiders te onderzoeken. Dit resulteerde in de invoering van de eerste beperkte sociale wetgeving.
• In 1893 verwierp het Parlement algemeen stemrecht, wat leidde tot een massale staking van 250.000 arbeiders. Na confrontaties en doden werd een compromis bereikt met de invoering van algemeen meervoudig stemrecht.
• Op 2 juni 1936 startte een nationale staking onder Antwerpse havenarbeiders voor de invoering van de 40-urige werkweek, loonsverhogingen, recht op betaalde vakantie en meer syndicale vrijheid. In de weken die volgden, breidde de staking uit, met meer dan een half miljoen deelnemende werknemers in het hele land. Premier Paul van Zeeland stemde in met een minimumloon van 32 frank per dag en zes dagen betaalde vakantie per jaar, wat een overwinning betekende voor de werknemers en het einde van deze stakingsgolf markeerde.
• In 1950 legde de koningskwestie het land herhaaldelijk lam. In juli escaleerde de situatie na de terugkeer van koning Leopold III uit ballingschap, met meer dan een half miljoen stakende mensen en een samenscholingsverbod. Op 30 juni werden vier mensen doodgeschoten door de politie in Grâce-Berleur. Pas toen koning Leopold III aftrad en koning Boudewijn aantrad, keerde de rust terug in augustus 1950.
• Eén van de grootste en langste stakingen in de Belgische geschiedenis vond plaats in december–januari 1960. Zowel de openbare diensten als de privésector protesteerden tegen de besparingsplannen van de regering-Eyskens, die in totaal 250 miljoen euro bedroegen. Gedurende deze vijf weken legden naar schatting 1 miljoen mensen het werk neer. Ondanks de staking werd in januari 1961 de Eenheidswet toch goedgekeurd door het Parlement. Een maand later viel de regering-Eyskens, waardoor sommige punten van de Eenheidswet nooit werden omgezet in uitvoeringsbesluiten. De stakingen werden uiteindelijk beschouwd als een uitgestelde overwinning

In de jaren 80 vonden verschillende stakingen plaats als reactie op maatregelen van de regering-Martens om het begrotingstekort aan te pakken:

• Februari 1982: Een 24-urenstaking tegen de devaluatie van de Belgische frank.
• November en december 1982: Twee nationale 24-urenstakingen tegen de inhouding van de volgende 3 indexaanpassingen op het loon van werknemers, in ruil voor 80.000 nieuwe banen.
• September 1983: Een nationale staking van de openbare diensten als reactie op de voorgestelde begroting voor 1984. Een echte algemene staking werd voorkomen nadat vakbondsleiders en de regering op het laatste moment een akkoord bereikten.
• Mei 1986: Een algemene staking waarbij 250.000 mensen de straat op gingen tegen de bezuinigingsplannen.

Regering Dehaene

Om aan de Europese begrotingsnormen te voldoen, presenteerde de regering-Dehaene een besparingsplan, met inbegrip van een loonstop en een aanpassing van de index.

• Een eerste staking op 15 november 1993 kreeg veel steun, gevolgd door nieuwe onderhandelingen die weinig opleverden.
• Op 26 november vond een tweede staking plaats, maar vanwege onenigheid tussen vakbonden verloor het verzet kracht. Uiteindelijk keurde het Parlement eind december de licht aangepaste plannen van het Globaal Plan goed.

Regering Verhofstadt:

• Het Generatiepact van de regering Verhofstadt omvatte maatregelen om mensen langer te laten werken. Op 28 oktober 2005 organiseerde het gemeenschappelijk vakbondsfront een 24-urenstaking. Ondanks aanzienlijke druk keurde het Parlement op 16 december 2005 het Generatiepact goed. Vanwege hevige tegenstand duurde het echter 7 jaar voordat de regering een nieuwe aanval op de pensioenen durfde te ondernemen.

Regering Di-Rupo: 

• De aangekondigde wijzigingen in het pensioenstelsel deed de bonden in de publieke sector tot actie overgaan in december 2011. Op 30 januari 2012 volgde een algemene staking tegen het ‘asociale’ beleid van de regering-Di Rupo

Regering Michel

• Uit deze cijfers blijkt dat er in 2014 in België een recordaantal stakingen plaatsvond sinds 1993, met ruim 760,297 stakingsdagen. In 2013 waren dit er 'slechts' 206,974 en in 2012 345,795. Het hoge aantal stakingsdagen is toe te schrijven aan de zeer omstreden besparings- en pensioenhervormingsplannen van de regering-Michel. In de herfst van 2014 werden naast een nationale betoging ook 3 provinciale en 1 nationale staking georganiseerd.

Staken heeft zijn vruchten dus afgeworpen. Zonder stakingen zouden we geen weekend hebben, geen betaald verlof en geen stemrecht. De kracht van staken mag je niet onderschatten en is een essentieel middel om de onderhandelingspositie van werknemers te waarborgen! 

Staken, een algemeen recht?

Sinds juli 2012 oefenen werkgeversorganisaties binnen de Internationale Arbeidsorganisatie toenemende druk uit en beweren ze dat staken geen algemeen recht is. Het stakingsrecht staat wereldwijd onder druk, ook hier bij ons. Het is belangrijk te realiseren dat het stakingsrecht een fundamenteel universeel recht is, iets wat overal ter wereld moet kunnen worden toegepast en gerespecteerd. We hebben in Europa geluk aangezien het Europees Sociaal Handvest van de Raad van Europa het recht op staken waarborgt. 

Meer weten? Lees hier de brochure van de ACLVB inzake stakingsrecht 

Meer weten? Bekijk hieronder onze podcast inzake het stakingsrecht